شیعه، قمه زنی و امثالهم

                  

قمه زنی، «وهن مذهبی»؛ عاملی که باعث ایجاد وحشت از شیعیان گردید.

بسم الله الرحمن الرحیم

 «وهن دین» و یا «وهن مذهب» یک قاعده‌ فقهی نیست تا تحت عنوان قواعد فقهیه از آن بحث شود.

وهن در لغت، به معنای تضعیف و سست نمودن کسی یا چیزی است.(1) و در اصطلاح فقهی، وهن دین و یا مذهب به معنای سبک جلوه دادن دین و مذهب در انظار عمومی دیگر ادیان و یا مذاهب است.

فقها در این زمینه می گویند: هرکارى که باعث وهن دین و مذهب گردد حرام است و باید از آن اجتناب شود.(2)

بنابراین، اگر عمل مستحبی یک مسلمان باعث بدبینی جامعه و مردم دیگر ادیان نسبت به دین و یا مذهب شود، این کار را باید ترک کرد؛ زیرا از باب قاعده‌ اهم و مهم،(3)

خدشه دار نشدن و تضعیف نشدن دین و مذهب مهم‌تر از انجام یک عمل مباح و یا مستحب است؛ مانند قمه زدن در عزای امام حسین علیه السلام (4)

باید توجه داشت که همواره در طول تاریخ، بدعت ها و تفکرات افراطی به دین و ارزش‌های دینی آسیب رسانده است و از انتقال پیام حقیقی احکام و آیین های مذهبی به پیروانش جلوگیری کرده است. این بدعت ها و دیدگاه‌های غلط در برخی از مواقع نه فقط به یک مکتب و منزلت اجتماعی آن آسیب می‌رساند بلکه ریشه حقیقی و صحیح بودن آن را دچار تزلزل می‌کند و امروزه یکی از مسائلی که دست آویزی برای وهابیون گشته تا در ناحق جلوه دادن مذهب حقه تشیع آسوده تر باشند، مسئله وهن مذهب است.

برای ما شیعیان عزاداری برای ائمه به ویژه، سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام، جایگاه خاص و ویژه ای دارد و در استحکام دین نقش بسیار پررنگی را  ایفا می کند، در ذیل به احادیثی در این زمینه اشاره می شود:

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:

یا فاطمة! کل عین باکیه یوم القیامة الا عین بکت علی مصاب الحسین فانها ضاحکة مستبشرة بنعیم الجنة.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: فاطمه جان! روز قیامت هر چشمی گریان است، مگر چشمی که در مصیبت و عزای حسین گریسته باشد، که آن چشم در قیامت خندان است و به نعمتهای بهشتی مژده داده می شود.(5)

قال الصادق علیه السلام:

ما من احد قال فی الحسین شعرا فبکی و ابکی به الا اوجب الله له الجنه و غفر له.

امام صادق علیه السلام به جعفر بن عفان فرمود: هیچ کس نیست که درباره حسین علیه السلام شعری بسراید و بگرید و با آن بگریاند مگر آن که خداوند، بهشت را بر او واجب می کند و او را می آمرزد.(6)

قال الحسین علیه السلام:

من دمعت عیناه فینا قطره بوأه الله عز و جل الجنه.

حسین بن علی علیه السلام فرمود: چشمان هر کس که در مصیبتهای ما قطره ای اشک بریزد، خداوند او را در بهشت جای می دهد. و...

حتی امام خمینی ^{(قدسره العالی)} بارها فرمودند:

- ما هر چه داریم از این محرم است.

- رمز بقای اسلام سوگواری سیدالشهداء است.

- محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است.

- عاشورا را زنده نگه دارید که با نگه داشت عاشورا کشور شما آسیب نخواهد دید.

-  زنده نگه داشتن عاشورا یک مسئله بسیار مهم سیاسی عبادی است.

-  دسته جات سینه زنی را حفظ کنید که دشمن از آن می ترسد.

- ما باید حافظ این سنت های اسلامی و دسته جات عزاداری باشیم...

اما امروزه بعضی از عزاداری ها مانند قمه زنی، راه رفتن روی آتش، زنجیر تیغ دار و... موجب شده تا پیروان دیگر مذاهب نسبت به تشیع دیدگاه بدی پیدا کرده و از این مذهب گریزان شوند که این وهن مذهب است و فعلی حرام می باشد.

و در آخر فتاوای برخی از مراجع در این زمینه:

حضرت آیت الله العظمی خویی و شیخ جواد تبریزی (7)

سؤال: زنجیر زنی و قمه زنی از اموری است که در ماه محرم الحرام مشاهده می شود، چنانچه اینگونه اعمال اضرار به نفس بوده و یا موجب انتقاد و سوء برداشت بیگانگان گردد، انجام آنها چه حکمی دارد؟ (8)

آیت الله العظمی خوئی: چنانچه اینگونه اعمال موجب ضرری معتنا به [قابل توجه] گردد و یا مستلزم بی احترامی و اهانت شود، جایز نمی باشد. (9)

آیت الله العظمی تبریزی: داخل بودن امور مذکور تحت عنوان جزعی که به جهت مصیبت سید الشهدا (ع) مستحب می باشد، محل تأمل است. (10)

سؤال: در مورد جواز زنجیر زنی و قمه زنی از شما سؤال شد: فرمودید چنانچه اینگونه اعمال مضر به نفس بوده و یا موجب بی احترامی و اهانت شود جایز نمی باشد. اگر ممکن است توضیح بیشتری بفرمایید؟ (11)

آیت الله العظمی خوئی: ضرر معتنا به [قابل توجه] عبارت است از امری که وقوع آن، قابل چشم پوشی نیست مانند هلاکت نفس یا بیماری که منجر به هلاکت نفس شود و منظور از هتک و توهین، چیزی است که موجب خاری و سبکی مذهب در نظر عرف کج اندیش گردد. (12)

سؤال: قمه زنی در عزاداریها از نظر شرعی چه صورت دارد؟ (13)

حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ جواد تبریزی: عزاداری باید طوری باشد که موجب وهن بر شیعه نباشد.

حضرت آیت الله مکارم شیرازی: اقامه عزای حسینی از افضل شعائر است، ولی باید از آنچه به بدن ضرر می رساند یا مایه وهن مذهب است پرهیز کرد.

حضرت امام خامنه ای (مد ظله العالی): قمه زنی علاوه براینکه از نظر عرفی از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمی شود و سابقه ای در عصر ائمه (علیهم السلام) و زمان های بعد از آن ندارد و تأییدی هم به شکل خاص یا عام از معصوم (علیهم السلام) در مورد آن نرسیده است، در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب می شود؛ بنابراین در هیچ حالتی جایز نیست و چنانچه در این مورد نذری وجود داشته باشد، نذر واجد شرایط صحّت و انعقاد نیست. (14)

علما و مراجع معظم تقلید، در این مسئله اجماع دارند که هر عملی که موجب «وهن اسلام» گردد، حرام است و باید از آن خودداری کرد.

به عنوان نمونه به پاسخ فقها درباره استفتائی که در آن به بعضی رفتارهای وهن آمیز در عزاداری ها اشاره شده، توجه فرمایید:

حضرت آیت الله بهجت: اگر موجب وهن مقدسات شود، جایز نیست.

حضرت آیت الله سیستانی: باید از کارهایی که عزاداری را خدشه دار می کند، اجتناب شود.

حضرت آیت الله فاضل لنکرانی: هر عملی که موجب وهن مذهب شود، جایز نیست.

حضرت آیت الله صافی گلپایگانی: در موردی که موجب وهن مذهب شود، از آن خودداری گردد.

پی نوشت:

1.    فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، محقق و مصحح: دکتر مخزومى، مهدى، دکتر سامرائى، ابراهیم، ج 4، ص 92، واژه‌ی «وهن»، ‌نشر هجرت، قم، چاپ دوم، 1410ق.

2.    حسینی خامنه‌اى، سید على بن جواد، أجوبة الاستفتاءات، ص 326، دفتر معظم له، قم، چاپ اول، 1424ق؛ فاضل لنکرانى، محمد، احکام عمره مفرده، محقق و مصحح: عطایى، محمد، ص 199، م 434، انتشارات امیر قلم، قم، چاپ یازدهم، 1426ق؛ مکارم شیرازى، ناصر، مناسک جامع حج، محقق و مصحح: علیان نژاد دامغانى‌، ابو القاسم، ص 404، انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام، قم، چاپ اول، 1426ق

3.    ر.ک: نمایه «دفع افسد به فاسد»، سؤال 2040.

4.    ر.ک: نمایه «حکم قمه زدن در زمان حاضر»، سؤال 728.

5.    بحار الانوار، ج 44، ص .293

6.    رجال شیخ طوسی، ص .289

7.    احقاق الحق، ج 5، ص .523

8.    صراط النجاه (للخوئی مع حواشی التبریزی)، ج۲، ص ۴۴۵٫

9.    سؤال ۱۴۰۴: ضرب السلاسل و التطبیر من العلامات التی تراها فی شهر «محرم الحرام» فاذا کان هذا العمل مضرا بالنفس. و مثیرا لانتقاد الآخرین فما هو الحکم حینئذ؟

10.    الخوئی: لا یجوز فیما إذا أوجب ضررا معتدا به، أو استلزم الهتک و التوهین، و الله العالم.

11.    التبریزی: دخول ما ذکر فی الجزع المستحب لما أصاب سیّد الشهداء علیه السّلام محل تأمل.

12.    سئوال ۱۴۰۵: سألناکم عن جواز ضرب السلاسل و التطبیر، فأجبتم بأنه لا یجوز فیما إذا أوجب ضررا معتدا به، أو استلزم الهتک و التوهین، فما معنی جوابکم تفصیلا؟

13.    الخوئی: الضرر المعتد به هو الذی لا یتسامح بالوقوع فیه، کهلاک النفس أو المرض المشابه لمثله، و الآخران ما یوجب الذل و الهوان للمذهب فی نظر العرف السائد، و الله العالم.

14.    دو پاسخی که در پی آمده، در جواب همین استفتاء ارائه شده است؛ سید محسن محمودی، مسائل جدید از دیدگاه

علما و مراجع تقلید، جلد چهارم، ص ۲۰۲٫